XTC maakt de mens niet slimmer By Paul Bergenh., 22 September 2004

Overdaad schaadt. Dit oude gezegde blijkt ook van toepassing op moderne genotmiddelen als XTC. De pretpil die regelmatig wereldwijd in miljoenen kelen verdwijnt, blijkt zeker in hoge doseringen schadelijke effecten te hebben. Het geheugen, het reactievermogen en de stemming kunnen te lijden hebben onder frequent XTC-gebruik. Dat blijkt uit een recente Leidse publicatie.
_{Gepubliceerd in NRC Handelsblad van 18-09-2004}

“Of het gevaarlijk is om één XTC-pil per jaar te nemen, daar kan ik niks over zeggen. Hoogst waarschijnlijk kan het weinig kwaad. Maar als je ziet dat duizenden mensen elk weekend meer dan tien pillen nemen, dan moet je je wel afvragen wat daarvan de gevolgen op lange termijn zijn. Tot dusver geven de onderzoekresultaten daarover geen zekerheid, maar ik maak me wel eens zorgen over de vraag welke gevolgen daarvan we over tien jaar zullen zien”, zegt de Leidse toxicoloog dr. E.J.M. Pennings.
Hoewel er inmiddels een groot aantal wetenschappelijke studies is verricht, bestaat nog steeds weinig zekerheid over de vraag hoe gevaarlijk het gebruik van XTC is voor de mens. Dat het genotmiddel mogelijk schadelijk is, blijkt vooral uit dierproeven. Onderzoekers vonden beschadiging van zenuwvezels in de hersenen van ratten en apen die XTC kregen toegediend. Gaf men de dieren de tijd om te herstellen, dan was nog duidelijk te zien dat de nieuwe zenuwvezels minder vertakt waren. Kortom, in proefdieren veroorzaakt XTC blijvende schade aan het brein.

Drie groepen vrijwilligers
De hersenen van proefdieren kan men in plakjes snijden en onder de microscoop leggen. Hoe de hersenen van menselijke XTC-gebruikers er uitzien is minder gemakkelijk vast te stellen. Men moet indirecte methoden verzinnen om na te gaan of het slikken van pillen tot schade leidt. In een studie, verricht door het Leidse CHDR (Centre for Human Drug Research), werd een combinatie van zulke indirecte methoden gebruikt. De onderzoeksgroep bestond uit drie groepen vrijwilligers, te weten: frequente XTC gebruikers, mensen die af en toe en XTC pilletje tot zich namen, en een controlegroep van mensen die nog nooit XTC hadden gebruikt. De resultaten van het onderzoek werden onlangs gepubliceerd in een tijdschrift voor psychofarmacologie.
Alle onderzochte vrijwilligers moesten een aantal tests doen waarmee hun cognitieve (kennisverwerkende) vermogens werden bepaald. Daarnaast werd hun een middel toegediend waarmee de functie van het zogeheten serotoninesysteem in de hersenen werd gemeten. De resultaten laten zien dat bij zware XTC-gebruikers achteruitgang in cognitieve functies optreedt en veranderingen aantoonbaar zijn in het serotoninesysteem. Mensen die incidenteel XTC gebruiken hebben scores die tussen die van de zware gebruikers en de niet-gebruikers in zitten. De gemeten achteruitgang in het functioneren van de hersenen is overigens zelfs bij zware XTC-gebruikers niet groot. Onbekend is of en hoe de hersenfuncties zich herstellen als het XTC-gebruik wordt gestaakt. XTC-gebruik is immers bij uitstek gedrag dat mensen gedurende een aantal jaren van hun leven vertonen.

De vele functies van serotonine
Serotonine is een signaalstof in de hersenen (neurotransmitter) die betrokken is bij verscheidene belangrijke functies. Ze wordt in grote hoeveelheden aangetroffen in het gedeelte van de hersenen dat lichamelijke functies en de afgifte van hormonen bestuurt, de hypothalamus. XTC-gebruik leidt tot een versnelde afgifte van serotonine. Dit leidt onder meer tot een verhoogde afgifte van het hormoon ADH (anti-diuretisch hormoon), waardoor de hoeveelheid natrium in het bloed afneemt. In combinatie met langdurig dansen, waarbij via de transpiratie nóg meer natrium verloren gaat, kan dit gevaarlijke gevolgen hebben. Vult de gebruiker het door transpiratie verloren vocht aan met zuiver water, dan daalt het natriumgehalte nog verder. Natriumtekort speelt een rol in veel gevallen waarbij XTC-gebruikers bij de EHBO belanden.
De hypothalamus regelt ook andere belangrijke functies in het lichaam, zoals de lichaamstemperatuur. Oververhitting is een ander bekend gevolg van XTC-vergiftiging. Ook de slaap raakt ernstig ontregeld. XTC is dan ook niet te combineren met een gezonde nachtrust. Zelfs als iemand tijdens het inslapen een XTC-tablet inneemt, wordt hij vrijwel altijd na een half uur wakker en kan hij niet meer slapen.

Dagenlang depressief
De door de gebruiker gewenste effecten van XTC hangen ook samen met het serotoninesysteem. Serotonine heeft namelijk sterke effecten op de stemming. Een verminderde functie van de serotoninesystemen in de hersenen komt voor bij patiënten die lijden aan depressies en/of angststoornissen. De plotseling sterk verhoogde afgifte van serotonine in de hersenen van de XTC-gebruiker is hoogstwaarschijnlijk verantwoordelijk voor het aangename gevoel dat dit middel zo aantrekkelijk maakt voor feestgangers. Uitputting van het serotoninesysteem is het directe gevolg van XTC-gebruik. Ervaren pillenslikkers weten dat zij de dagen na het gebruik minder energie hebben, zich vaak somber en lusteloos voelen – dat zij in feite gedurende korte tijd alle verschijnselen van een klinische depressie vertonen.
Uit het Leidse onderzoek blijkt nu dat er hoogstwaarschijnlijk ook op langere termijn een ontregeling van het serotoninesysteem optreedt. Dit is aangetoond door de toediening van het vermageringsmiddel dexfenfluramine, dat eveneens inwerkt op het serotoninesysteem. Bij proefpersonen die nooit XTC hebben gebruikt, stijgt de concentratie van het bijnierschorshormoon cortisol na toediening van dexfenfluramine. Bij de XTC-gebruikers was deze stijging aanmerkelijk minder. Volgens onderzoekers wijst dat erop dat het serotoninesysteem in de hersenen niet optimaal functioneert.
Uit de overige metingen kwam naar voren dat XTC-gebruikers wat trager reageren, dat zij wat meer moeite hebben met het onthouden van nieuw aangeboden feiten en met het herkennen van zaken die zij eerder gezien hebben. Dramatisch waren de gevonden verschillen niet, maar het is wel duidelijk dat XTC de gebruiker niet slimmer maakt.

Alcohol ook niet onschuldig
Het is niet gemakkelijk om deze bevindingen te vertalen in een simpele aanbeveling. Hoewel er sprake is van aantoonbare veranderingen in de hersenen, kan niet simpelweg worden gesteld dat elk gebruik van XTC schadelijk is. Vergelijkt men de hedendaagse partydrug met alcohol, dan hangt het sterk van de gebruikte dosering af welk middel gevaarlijker is. Bekend is dat langdurig onmatig alcoholgebruik zeer ernstige gevolgen heeft voor de hersenen en de rest van het lichaam. Ook de psychische en sociale gevolgen van alcoholmisbruik lijken ernstiger dan die van XTC-gebruik, al was het maar omdat alcohol nu eenmaal veel meer gebruikt wordt dan XTC. Alcohol is betrokken bij de meeste gevallen van “zinloos geweld”, verkeersongevallen en pogingen tot zelfdoding. Wie een vrijdagavond doorbrengt op een Eerste Hulp afdeling van een ziekenhuis, ziet met zekerheid de gevolgen van alcohol en heeft slechts een kleine kans de negatieve gevolgen van XTC onder ogen te krijgen.
Er is echter één groot verschil: de gevolgen op langere termijn zijn bij alcohol sinds jaar en dag bekend en die van XTC-gebruik zullen pas over enkele tientallen jaren merkbaar worden. Het massale gebruik van XTC begon immers pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Theoretisch is het mogelijk dat langdurig zwaar gebruik van XTC de veroudering van de hersenen versnelt. Ook is het denkbaar dat er uiteindelijk onherstelbare schade aan het serotoninesysteem ontstaat, waardoor de kans op depressies sterk toeneemt. Het is te hopen dat dergelijke symptomen op lange termijn uitblijven, anders zou de generatie feestgangers van nu de generatie met ernstige depressies en vervroegde dementie van de toekomst worden.

Het poldermodel ten top
Daarbij is het de vraag of de meeste geneesmiddelen tegen depressie werkzaam zijn bij deze patiënten, omdat zij werken op het serotininesysteem in de hersenen. Als dit systeem bij XTC-gebruikers is aangetast, ontbreekt dus een belangrijke behandelingsmogelijkheid.
Pennings: “Met wat we nu weten kun je nog alle kanten op. De schade aan de hersenen van proefdieren betreft vooral de uitlopers van hersencellen, niet de cellen zelf. We weten dat de hersenen bij beschadiging allerlei andere routes gebruiken om toch goed te blijven functioneren, de zogeheten plasticiteit van het brein. Je ziet dan ook dat iedere deskundige vanuit z’n eigen invalshoek met aanbevelingen komt. Het is het poldermodel ten top. Laten we in elk geval vaststellen dat het verstandig is ervoor te zorgen dat jongeren zo laat mogelijk beginnen te experimenteren met alcohol, drugs en aanverwante zaken als nicotine. Het brein is tot ons achttiende jaar nog in ontwikkeling; onder die leeftijd zouden drugs als XTC toch nog meer schade kunnen veroorzaken. En we weten zeker dat 80 tot 90% van alle verslavingen z’n oorsprong vindt in de adolescentie. Hoe later je begint, des te kleiner is de kans dat je chronisch verslaafd raakt.”